Öncelikle burada, düşük ve yüksek tüketimli tüketiciler olarak bir ayrım olduğunu söylemek lazım. 2018 yılındaki durum için konuşacak olursak bir önceki yıl (2017) toplam tüketimi 50 Milyon kWh tüketimi aşan tüketiciler Son Kaynak Tedarik Tarifesi’ne (SKTT) giriyor. Bu tüketimin altında kalıp Son Kaynak Tarifesine dâhil olan tüketiciler için farklı hususlar vardır. Bu yazıda yüksek tüketimli tüketiciler için konu ele alınacaktır.Son Kaynak Tedarik Tarifesi (SKTT) fiyatının nasıl hesaplandığına gelelim. EPDK tarafından çıkartılan tebliği incelediğinizde ileri düzey matematik bilmiyorsanız veya piyasa uzmanı değilseniz bu hesabın formülü size oldukça karmaşık gelecektir. Son Kaynak Tedarik Tarifesindeki en önemli iki unsur serbest piyasada oluşan (PTF) Piyasa Takas Fiyatları (arz ve talebe göre belirlenen fiyatlardır) ve YEKDEM Bedelidir. YEKDEM Bedelini tahmin etmek oldukça güçtür. YEKDEM; Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması anlamına gelmektedir. Yenilenebilir enerji santralleri üzerinden elektrik üreten santraller her sene YEKDEM’e dâhil olmak üzere başvuru yaparlar. Başvuru sonucunda bu mekanizmadan elektrik üretecek santrallerin üretim kapasitesi belli olur.
Bu santraller üretim kaynaklarına göre dolar kuru üzerinden destek alırlar. Günlük elektrik üretimi ile o günkü dolar kuru ile çarpılarak “Yekdem Bedeli” hesaplanır. Buraya kadar sorun yok. Sorun olan kısım, bu santrallerin günlük olarak ne kadar üretim yapacaklarını tahmin etmenin zor olmasıdır. Bu santraller üretim koşullarını etkileyen gelişmeler sonucunda az veya çok üretim yapabilecekleri gibi, arızalardan sebep üretimlerini planlanan şekilde yapamayabilirler.
Tekrar YEKDEM bedellerine dönersek, günlük olarak artan ya da düşen dolar kuru, ödenecek miktarın artmasına veya eksilmesine yol açabilir. Dolar kuru ile yapılan destekler döviz kurundaki dalgalanmalardan çok etkilenirler. Bu hususlar değerlendirildiğinde ay sonunda tüm ülke için ödenecek YEKDEM desteğini sıfır hata ile hesaplamak mümkün değildir. EPDK, YEKDEM ile ilgili referans fiyatlar yayımlamaktadır. Elbette bu fiyatlar da birebir tutmuyor ancak en azından teklif aldığınız lisans sahibi elektrik şirketlerinin sizleri yanlış ve taraflı değerlendirmeler ile yanıltmasını önlemiş oluyorlar. Ancak son dönemlerdeki döviz kurundaki artışlar sonrası EPDK, YEKDEM tahminlerini güncellemedi. Buda referans fiyatlarını piyasa gerçeklerinden uzaklaştırmıştır.
Piyasa Takas Fiyatı (PTF) ve YEKDEM haricinde oluşacak aktif enerji fiyatına etki edecek üçüncü unsur ise sözleşme imzaladığınız tedarikçiye ödediğiniz kar marjı miktarıdır. Bu marj sabit bir bedel olabileceği gibi yüzdesel oran da olabilmektedir. 2018 yılı içerisinde birbirinden çok farklı fiyatlar gördük. Bu fiyatlar anlaşma koşullarına göre değişmektedir. Dolayısı ile ödenecek kar marjı tedarikçiden tedarikçiye değişecektir. Aynı husus Finansman ve Dengesizlik Maliyetleri için de geçerlidir.
Dengesizlik Maliyetini, tüketeceğiniz elektrik miktarının saatlik olarak doğru tahmin edilememesinden ötürü tedarikçilerde oluşan maliyet olarak açıklayabiliriz. Her gün saatlik ne kadar elektrik tüketeceğinizi söylemenin oluşturduğu “Dengesizlik Maliyeti” her firmaya göre değişecektir. Örneğin sipariş ile üretim yapan bir fabrikanın, belirsizlik yüzünden ne kadar elektrik tüketimi yapacağını önceden söylemesi mümkün olmayacaktır. Oysaki Son Kaynak Tedarik Tarifesinde (SKTT) ne kadar elektrik tüketeceğinizi söylemeniz maliyetinizi azaltacak bir unsurdur. Tüketeceğiniz elektrik konusunda yaptığınız saatlik tahminlerde yanılma miktarınız sıfıra ne kadar yakın olursa bu size fiyat avantajı olarak yansıyacaktır. Bir diğer yöntem ise yapacağınız anlaşmada “Dengesizlik Maliyeti”ni tedarikçinize yüklemek olabilir. Ancak bunu yaptığınızda size oluşan maliyetten kurtulamazsınız. Sadece gözle görülmeyen maliyetten kaynaklı bir rahatlama olacaktır. Ancak şu unutulmamalıdır ki, bu maliyeti siz üstlenmediğinizde elektriği daha ucuza mal etmiş olmazsınız. Dengesizlik Maliyeti azaltılabilir ancak sıfır olması mümkün değildir. Bu maliyetin azaltılması ya da kontrollü hale getirilmesi mümkündür. Tüketiminizi yönetebiliyor iseniz bu maliyeti kendiniz üstlenebilirsiniz.
Serbest tüketici günlük saatlik tüketim tahmini çekişi ve saatlik PTF çarpımından oluşan bedeli (GÖP) Gün Öncesi Piyasası’na günlük ödeme peşin yapılır. Dolayısı ile peşin ödeme olmasına rağmen gecikmeli tahsilat yapıldığında oluşan bir finansman maliyetti vardır. Oluşan bu finans maliyeti yapacağınız anlaşmayı etkileyecektir. Ön ödeme yaparak yapacağınız anlaşmada elektrik tedarikçinize ödeyeceğiniz komisyon tutarını düşürebilirsiniz. Mevduat ve kredi faizleri bu haldeyken finansman maliyetini lisans sahibi elektrik şirketinde kalacaksa tedarik anlaşması yaparken ödeyeceğiniz komisyon oranı artacaktır. Son kaynak tedarik tarifesi, YEKDEM ve PTF maliyetleri toplamı üzerinden %12,8 (2018 için) kar marjı olarak belirlenmişti. Rekabet, detaylar derken tavan fiyat olarak %12,8 kar marjını düşürmeniz olanaklı hale gelecektir.
Ay Sonu Gelecek Elektrik Faturası Neden Önceden Bilinemiyor?
2017 yılındaki tüketiminiz belirlenen limiti aşıyorsa artık alışık olduğunuz elektrik hizmeti değişmiş demektir. Artık sizler için her üç ayda bir açıklanan elektrik tarifelerindeki aktif enerji fiyatı geçerli olmayacaktır. Bu tarifeden faturalandırılmaya başlayanların en büyük şikâyetlerinden birisi, ay sonunda ne kadar elektrik faturası geleceğini bilememektir.
Öncelikle tedarikçi seçmeyen yüksek tüketimli bir serbest tüketiciye uygulanacak fiyatın dönem öncesinde kesin olarak bilinemeyeceğini söyleyelim. Elektrik aboneleri olan tüketiciler bazı tahminlerde bulunabilir ama kesin olarak aktif enerji birim bedelini bilmesi neredeyse imkânsızdır. Satış fiyatının (Aktif Enerji Bedeli) belirlenememesinin sebebi ise, bu bedelin bulunulan ay içerisinde elektrik borsasında her gün saatlik olarak belirlenen fiyatlara göre belirleniyor olmasıdır. Bu fiyatlar arz ve talep durumuna göre şekillendiği için net rakamları tahmin etmek çok zordur. Bunu borsada hangi hisse senedinin yükseleceği hangisinin düşeceğini bilmek gibi düşünebilirsiniz.
Aslında Son Kaynak Tarifesinde bulunan elektrik aboneleri, mevcut tedarikçileri üzerinden destek alarak fatura tutarını yaklaşık olarak tahmin edebilirler. Majör gelişmeler olmadığı sürece (bir kriz sebebi ile serbest piyasada fiyatların veyahut döviz kurunu aşırı yükselmesi vb.) gerçek fatura tutarlarına yakın tahminlerde bulunabilirler.
Süresi İçinde Bir Elektrik Tedarikçisi İle Anlaşmazsam Ne Olur?
Son Kaynak Tedarik Tarifesine (SKTT) giren işletmeler eğer herhangi bir lisans sahibi elektrik şirketi ile anlaşmaz ise eski adı TEDAŞ diye bildiğimiz Görevli Tedarik Şirketleri (GTŞ) üzerinden ve son kaynak tedarik tarifesinin en yüksek kar marjı olan %12,8 üzerinden faturalandırılırlar. Ancak bu fatura görünüşte eski fatura gibi olsa da fiyatlandırmada farklı olacaktır. Elbette görevli tedarik şirketinin düzenleyeceği fiyat regüle bir fiyattır. Diğer lisans sahibi şirketler ile görüşerek bir rekabet oluşturmanız halinde anlaşacağınız oranın düşmesini sağlayabilirsiniz. Burada da en düşük fiyatın en iyi anlaşma olmayabileceğini özellikle belirtmek isteriz.
Bunun dışında faturanızdaki aktif enerji birim fiyatınız artık ulusal elektrik tarifesindeki birim fiyatlar ile birbirini tutmayacaktır. Bunun sebebi EPİAŞ’ın açıkladığı fiyatlara maliyetlerin yansıtılmasıdır. Fiyatlar değişken olduğu için her ay kWh başına düşen birim fiyat değişecektir. Ayrıca YEKDEM bedellerinin geriden gelmesi sebebi ile ilk aydan sonra faturalarda +/- olarak düzeltme tutarları olacaktır. Çünkü YEKDEM maliyetleri ancak uzlaştırmadan sonra belli olmaktadır. (1)
Son kaynak tedarik tarifesi yerine ikili anlaşma yapmak isteyen tüketiciler, YEKDEM ve PTF maliyetlerine ilaveten yukarıda izah ettiğimiz dengesizlik ve finansman maliyetlerinden hareketle belirlenecek ve %12,8 (2018 için) marjdan daha düşük olacak bir marj üzerinden anlaşma yapacaklardır. Bu durumun alışık olduğunuz sisteme göre çok farklı geldiğini biliyoruz. Ancak artık Son Kaynak Tedarik Tarifesinden (SKTT) elektrik kullanıyorsunuz ve alışkanlıklarınızı değiştirmenin zamanı gelmiş diyebiliriz.
Üç Vardiya Çalışıyoruz; Çok Zamanlı Fiyatlardan Yararlanabilecek misiniz?
Son Kaynak Tedarik Tarifesi’ndeki (SKTT) belirgin özelliklerden birisi ise gece tüketimleri yüksek olup çok zamanlı elektrik tarifesinden elektrik kullanan işletmelerin artık bundan yararlanamayacak olmasıdır. Çok zamanlı tarifede gün üçe bölünmüştür. Özellikle gece 22:00’dan sonra kullanılan elektrik birim fiyatı Gündüz (06:00/17:00 arası) ve Puant (17:00/22:00) saatlerine göre çok daha ucuzdur. Son Kaynak Tedarik Tarifesinde (SKTT) ise fiyatlar her saat için ayrı belirlenmektedir.
Örneğin Temmuz ayı 31 gün çekmektedir. 1 Temmuz günü içerisinde bulunan 24 saat için farklı fiyatlar oluşur.(2) Temmuz ayının tüm günlerinde fiyatlar ayrı şekilde belirlenir. Satış fiyatınız ise satış sözleşmenize göre belirlenir. Bazı sözleşmeler ağırlıklı ortalamaya göre satış fiyatını belirlerken bazıları aritmetik ortalamaya göre fiyat belirler. Ayrıca Son Kaynak Tedarik Tarifesinde aktif enerji bedeli için (SKTT) sanayi, ticarethane gibi abone grupları olmaz. Ancak dağıtım bedeliniz bulunduğunuz (dağıtımdan bağlı aboneler için) tarife grubuna göre fiyatlanacaktır.
Toparlarsak (SKKT) Son Kaynak Tedarik Tarifesine girdiğinizde çok zamanlı diye bir faturalandırma olmaz. Ancak üretimlerini değişik saatlere kaydırabilenler farklı anlaşmalar yapabilirler. Borsadaki fiyatların düşük olduğu saatlerde üretimini arttırabilen; borsadaki fiyatların yüksek olduğunda ise işletmesini durdurabilen aboneler fiyat avantajı sağlayabilir. Bu esneklikte olan işletmelerin tedarikçi ile yapacağı anlaşmada bunu mutlaka belirtmesi gerekir.
Sonuç
Son Kaynak Tarifesi kapsamına dâhil olduysanız veya böyle bir ihtimal varsa enerji maliyetlerinizin en az %20 artabileceğini unutmamalısınız. Dolayısı ile bütçeniz içerisinde bu konuya yer vermeniz gerekebilir. Faturalarınızdaki fiyatlandırma alışkanlığınızın değişeceğini bilerek bunun için hazırlanmalısınız. Tedarik anlaşmaları yaparken avukatlarınızın enerji sektöründeki detaylara hâkim olmasının çok zor olduğunu bilmelisiniz. Çok iyi bir avukata sahip olsanız bile enerji piyasalarına hâkim olmayan bir avukat sizi sıkıntılı bir sözleşme imzalamaya sürükleyebilir. Son Kaynak Anlaşması yaparken standart satın alma işlemi gibi davranmamalısınız. Enerji satın almalarının tamamı teknik satın almadır. Dolayısı ile bu konuda uzman olmayan kişilerin satın alma esnasında ciddi avantajlar yapmasını beklemek hayalcilik olacaktır. İşletmenizde çalışan mühendislerin de bu konuda yetkin ve etkin olmasını beklemek de aynı sonucu doğuracaktır. Her mühendis elektrik piyasasını bilecek diye bir yargı oluşturmak büyük hata olacaktır. Bir elektrik tedarikçisinin söylemini bir başka tedarikçiye sorarak teyit edebilirsiniz. En kolay tespit ise bir konuda üç farklı kişi aynı şeyi söylüyor ise ona inanabilirsiniz. Konun uzmanı olmayabilirsiniz ancak doğru soruları sorarsanız iyi bir anlaşma yapabilirsiniz.
Gerçekleşen Yekdem Fiyatları
(1) https://seffaflik.epias.com.tr/transparency/uretim/yekdem/birim-maliyeti.xhtml
EPİAŞ Piyasa Takas Fiyatları
(2) https://seffaflik.epias.com.tr/transparency/piyasalar/gop/ptf.xhtml
